آتش جنگ بین ارمنستان و آذربایجان فراگیرتر از قبل برافروخته می شود
حال بیم آن می رود که به طور جدی و فراگیر، بار دیگر آتش جنگ بین ارمنستان و آذربایجان برافروخته شود؛ زیرا ایروان و باکو این بار و در دومین درگیری سال ۲۰۲۰ میلادی، جدی تر از گذشته، به رویارویی با هم برخاسته‌اند. سرگرد آنار ایواز اف سخنگوی وزارت دفاع جمهوری آذربایجان، با انتشار این خبر در یک کنفرانس مطبوعاتی، اعلام کرد که در منطقه فضولی، روستاهای قاراخان بیگلی، گروند، گرده ریز و عبدالرحمان علیا، آزاد شده و در حال حاضر کنترل این روستاها، در دست نیروهای آذری است. در منطقه جبراییل، موروداغ و آغ دره هم پیشروی‌هایی انجام شده است. ارتش ارمنستان منطقه قاپان‌لی شهرستان ترتر، مناطق چراخلی و قاروند شهرستان آغ‌دام، روستاهای الخانلی و شکروبیلی در شهرستان فضولی و روستای چوجوخ مرجان جبرئیل در مرز جمهوری آذربایجان را توپ باران کرد و فرماندهی ارتش جمهوری آذربایجان، حملات متقابل در طول خط مقدم جبهه انجام داد.
اعلام آماده باش در ارمنستان، حالت جنگی در آذربایجان
صبح روز یکشنبه و پس از شلیک اولین گلوله‌ها، ارمنستان آماده باش نظامی اعلام کرد.
الهام علی اف رئیس جمهور آذربایجان نیز، پس از تشکیل شورای عالی فرماندهی نظامی، به پارلمان کشورش رفت و بعد از ظهر امروز حالت جنگ بین ارمنستان و آذربایجان را اعلام نمود.
این اقدام علی اف در حالی بود که وی در درگیری‌های دو ماه گذشته، تمایل زیادی به تحرک نظامی نشان نداده و به همین دلیل مورد انتقاد قرار گرفته بود.
الهام علی‌اف، رئیس‌جمهور آذربایجان امروز اعلام کرد: «اجازه نمی‌دهیم خون شهدای‌مان پایمال شود. خودروهای نظامی ارتش ارمنستان را منهدم کرده‌ایم. ما از خاک خود دفاع می کنیم و قره‌باغ متعلق به آذربایجان است.»
دلیل جنگ بین ارمنستان و آذربایجان چیست؟
معضل قره باغ، در بطن خود، یک معضل نقطه‌ای و بدون ارتباط با تحولات پیرامون خود نیست و ریشه حقیقی اختلافات اراضی و قلمروهای سیاسی در قفقاز و آذربایجان را باید در گذشته دور بررسی کرد.
در دوران سقوط نظام پادشاهی روسیه، قفقاز از روسیه جدا شد و آذربایجان و ارمنستان، استقلال پیدا کردند. با این وجود در کمتر از یک سال، ارتش سرخ، استقلال کوتاه مدت را از آنان پس گرفت و به خاک اتحاد جماهیر شوری ضمیمه شدند.
اما در سال ۱۹۹۱ میلادی و پس از انحلال مدل سوسیالیستی شوروی، آذربایجان و ارمنستان دوباره اعلام استقلال کردند.
تا آن زمان، وجود یک سیستم قدرتمند مرکزی، از اختلافات آنان جلوگیری می‌کرد، اما موقعیت خاص قره باغ، مشکلات تازه‌ای به همراه آورد. چراکه ارامنه ساکن قره باغ، با استفاده از فاکتور برتری جمعیتی، به مرور زمان قدرت گرفتند.
ارامنه قره باغ کنترل این ناحیه کوهستانی را به دست گرفته و بدین ترتیب با تاسیس استانی خود مختار در جمهوری آذربایجان و اشغال هفت ناحیه پیرامونی آن در خاک جمهوری آذربایجان به عنوان مناطق حائل، موفق شدند تقریبا یک پنجم اراضی جمهوری آذربایجان را به کنترل خود دربیاورند.
دو جمهوری سابق اتحاد شوروی یعنی ارمنستان و آذربایجان، چهار سال منتهی به استقلال‌شان در ۱۹۹۱ را در کشمکش و چهار سال آغاز استقلال را در جنگ بر سر قره‌باغ کوهستانی سپری کردند. در واقع همین منطقه عامل جنگ بین ارمنستان و آذربایجان است.
معضل اصلی بر سر راه مذاکره دو کشور
یکی از معضلات سیاسی مربوط به آتش بس جنگ بین ارمنستان و آذربایجان این است که ارمنستان خواستار حضور هیاتی از ارامنه قره باغ به عنوان طرف سوم در مذاکرات مربوط به این ناحیه است. اما جمهوری آذربایجان به شدت با این ایده مخالف می‌کند و آن را به عنوان مکر و حیله‌ای برای مشروعیت بخشیدن به ارامنه قره باغ قلمداد می‌کند.
به علاوه جمهوری آذربایجان، با برگزاری رفراندوم نیز مخالف می‌کند؛ چرا که اغلب آذری‌ها کوچ کرده‌اند و اگر قرار بر رای‌گیری باشد، پیروزی از آن ارامنه خواهد بود.
همچنین ایده الحاق نیز به شدت از طرف آذربایجان رد شده و می‌خواهد اراضی مزبور آزادسازی شود و سپس تحت شرایط خاص، خودمختاری‌های مرتبط به دولت مرکزی آذربایجان را به قره باغ ارائه دهد.
واضحا این معضل بدین معناست که از نگاه باکو، خود خاک قره باغ، از منظر تاریخی، حقوقی و جغرافیایی، متعلق به آذربایجان است اما مردمان ساکن در قره باغ اکثرا ارامنه ای هستند که حاضر نیستند حاکمیت آذربایجان را بپذیرند.
موضع تهران و روسیه در جنگ بین ارمنستان و آذربایجان
لازم به ذکر است که سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در سال‌های گذشته دربرابر مناقشه قره‌باغ، همواره سیاست مصالحه، تعادل و آشتی‌جویی بوده است. در واقع ایران، شدت گرفتن درگیری‌ها در قره‌باغ را مانند منبع ناامنی در منطقه می‌داند و همواره خواهان توقف فوری نزاع، خشونت و درگیری بوده است.
در این راستا، ایران ضمن ابراز نارضایتی از مداخله بازیگران غیر منطقه‌ای، همواره آمادگی خود را برای میانجی‌گری بین طرفین مناقشه اعلام کرده است.
در جنگ بین ارمنستان و آذربایجان امروز هم محمد جواد ظریف وزیر خارجه کشور در صفحه توییتر خود نوشت: «ایران به دقت خشونت هشدارآمیز در منطقه قره باغ را زیر نظر دارد. ما از همه طرف‌ها خواستار پایان سریع خصومت‌ها و گفتگو برای حل اختلافات هستیم. همسایگان ما، اولویت‌مان هستند و ما آماده هستیم که شرایط خوبی برای گفتگوها فراهم کنیم. درحال حاضر منطقه ما به صلح و آرامش نیاز دارد.»
همچنین سعید خطیب زاده، سخنگوی وزارت امور خارجه ایران در این باره اظهار داشت: «ایران از نزدیک و با نگرانی درگیری‌های نظامی و جنگ بین ارمنستان و آذربایجان را دنبال می‌کند و ضمن دعوت طرفین به خویشتنداری، خواستار توقف فوری نزاع و آغاز گفتگو بین دو کشور است.»
خطیب زاده در پیام خود از آمادگی ایران برای استفاده از تمام ظرفیت‌های خود جهت برقراری آتش بس و آغاز گفتگوها میان طرفین خبر داد.
مسکو هم طی بیانیه‌ای در نخستین واکنش خود به آغاز مجدد درگیری و جنگ بین ارمنستان و آذربایجان در منطقه قره‌باغ خواستار آتش بس فوری در این منطقه شد.
ترکیه چه می گوید؟
در پرونده اختلافات و جنگ بین ارمنستان و آذربایجان ترکیه هم یک بازیگر مهم تاثیرگذار است. حمایت تمام و کمال جمهوری ترکیه از جمهوری آذربایجان، چندان عجیب و بعید نیست.
با این حال چنین موضوع حساسی، موازنه روسیه را به یاد دولتمردان آنکارا می‌آورد و در این خصوص نگرش محتاطانه‌ای دارند.
ابراهیم کالن سخنگو و مشاور سیاست خارجی رئیس جمهور، مصطفی شن توپ رئیس پارلمان، ژنرال خلوصی آکار وزیر دفاع، رجب طیب اردوغان رئیس جمهور، از مهم‌ترین مقامات سیاسی بودند که از آذربایجان حمایت و موضع‌گیری کردند.
مرال آکشنر رهبر حزب خوب و از مخالفین اردوغان و همچنین دولت باغچلی رهبر حزب حرکت ملی و مقامات سیاسی دیگر ترکیه نیز همگی در کنار باکو ایستاده‌اند.
دولت باغچلی رهبر حزب حرکت ملی و شریک اردوغان در ائتلاف جمهور نیز ارمنستان را عملا تهدید و اعلام کرد: «چنین احتمالی وجود ندارد که ارمنستان، قادر باشد در مقابل ملت ترک، خود را سرپا نگه دارد.»
در پایان باید گفت، معضل قره باغ در جنگ بین ارمنستان و آذربایجان در سه دهه گذشته به یک موضوع حقوقی – امنیتی پیچیده بدل شده و شواهد نشان می‌دهد که اراده‌ای جدی برای حل دیپلماتیک آن وجود ندارد.